Bolalar asosiy vaqtini bog`chada o`tkazadilar. Ammo ular nima o`ynaydilar, qanday mashg`ulotlarni bajaradilar? Bu savol ko`pchilik ota-onalarga qiziq. Chunki bu mashg`ulotlar farzandini rivojlantiradigan, uning kelajakda yanada kuchliroq, yanada tezroq, aqlli va diqqatli bo`lishida muhim ahamiyat kasb etadi.
Ochiq havoda o`ynaladigan o`yinlar orqali mushaklar va immunitet kuchayadi, intellektual o`yinlarda xotira yaxshilanadi, e'tibori yaxshilanadi, atrofdagi dunyo haqidagi tasavvuri kengayadi, so`z boyligi va bilimlari kengayadi. Qolaversa, fikrlash qobiliyati rivojlanadi.
Bolalar bog`chasidagi bolalar uchun o`yinlar tarbiyachilar tomonidan tarbiyalanuvchilarning yoshi va tayyorgarligini hisobga olgan holda tashkil etilishi maqsadga muvofiqdir.
O`yinlarning qanday turlari mavjud?
Bolalar bog`chasida o`ynaladigan turli xil mashg`ulotlar mavjud: ijodiy, didaktik, ko`chada o`ynaladigan va xalq o`yinlari. Ulardan ba'zilari individualdir, ba'zilari guruh bilan o`ynaladi, bundan tashqari o`qituvchining tashabbusi bilan amalga oshiriladigan mashg`ulotlar ham mavjud. Qolaversa, bolalarning o`zlari kelishgan holda o`ynaladigan mashg`ulotlar ham mavjud.
• Ijodiy o`yinlar – bog`cha sahnasida rol' ijro etish, dizayn va turli rasmlar chizish, teatr spektakllari haqida bolada tasavvur uyg`otish kabilarni o`z ichiga oladi. Bu mashg`ulotlar o`zgalar bilan muloqot qilish qobiliyati va bolaning nutqini rivojlantiradi, mimika va ovozni boshqarishni, rasm chizishni o`rganadi. Har qanday faoliyat ijodiy bo`lishi mumkin. Masalan, qo`g`irchoqlar bilan o`ynash, qumdan uy hamda haykalchalar yasash va hokazo;
• maktabgacha yoshdagi bolalar didaktik mashg`ulotlarni qancha ko`p o`ynasa, shuncha intellektual qobiliyati rivojlanadi. Bolalar tovushlarni talaffuz qilishni va harflarni tanishni o`rganadi, hisoblash qobiliyati rivojlanadi. Ob'ektlarning nomlarini o`rganadi va boshqa bilimlarga ham ega bo`ladi;
• bolalar uchun guruh bo`lib ochiq havoda o`ynash ularning salomatligini mustahkamlash va immunitetni ko`tarish, epchillikni rivojlantirish uchun eng ideal usuldir. Qolaversa, bolalar ham ochiq osmon ostida tengdoshlari bilan vaqt o`tkazishni yaxshi ko`radilar;
• Bog`cha yoshidagi bolalar uchun xalq o`yinlari biroz murakkablik qiladi, ammo ularning jismoniy faolligini oshirish bilan bir qatorda, aql-idrokni rivojlantirishga ham turtki beradi.
Yodda tutish kerakki, guruh bo`lib bajariladigan barcha turdagi o`yinlar tarbiyachi tomonidan nazorat qilinadi. U bolalar xavfsizligiga g`amxo`rlik qiladi va kerak bo`lsa, tartibga olish uchun qoidalar chiqaradi.
Bolalar bog`chasida qanday guruh o`yinlari mavjud?
Bu borada variantlar juda ko`p. Tanlov faqat o`qituvchiga bog`liq: chunki bog`chadagi qoidalarni tarbiyachi belgilaydi. Quyida bolalar bog`chasining yosh (3-4 yosh), o`rta (4-5 yosh), katta (6-7 yosh) guruhlarida qanday o`yinlar o`tkazilishi haqida ma'lumot beramiz. Eslatib o`tamiz, bu ro`yxatda ayrim mashg`ulotlar keltirilgan. Internet sahifalaridan yanada ko`p ma'lumotlar topish mumkin.
3-4 yoshli bolalar uchun:
«Jim»
Ishtirokchilar xaotik tarzda xona bo`ylab tarqalib ketishadi. Tarbiyachi ma'lum bir iborani aytishi bilanoq, ishtirokchilar yotib, o`zini uxlaganga soladi. Kim yaxshi uxlamasa, ko`zi to`liq yumilmasa, o`sha bolakay engiladi. Mag`lub bo`lgan ishtirokchi o`qituvchining o`rniga o`tib, ibora aytadi. Jarayon shu tarzda davom etadi.
«Kechikmang»
Kub yoki boshqa o`yinchoqlar erga yotqiziladi. Har bir ishtirokchi o`z kubikida bo`ladi. Tarbiyachi signal berishi bilan ishtirokchilar to`rt tomonga tarqaladilar. Tarbiyachi «Kechikmang!», deyishi bilan ishtirokchilar o`z o`rniga qaytib kelishadi, oxirgi o`rinni egallagan kishi yutqazadi.
4-5 yoshli bolalar uchun:
«Mushuk va sichqon»
Bolalar bog`chasi xonasida o`ynaladi. Devorlarga qarshi skameykalar yoki stullar joylashtirilgan. Bir burchakda «mushuk» - tarbiyachi turadi. «Mushuk» uxlab qolishi bilan, «sichqonlar» — bolalar tarqalib ketadi. Uyg`onganidan so`ng, «mushuk» miyovlay boshlaydi va «sichqonlar»ni quvib, ushlaydi. «Sichqon»lar o`z maxfiy joylariga qochib, yashirinishlari kerak. Agar «mushuk» hech kimni ushlamagan bo`lsa, u o`z joyiga qaytadi.
«Kengroq qadam»
Bog`cha hududida halqalar yotqiziladi - har biri beshtadan ikki yoki uch qator qilib tartib beriladi. Bolalar halqaga qadam qo`yishni boshlaydilar. Ularning vazifasi halqalarga tegib ketmasdan, ulardan tashqariga chiqib ketmagan holda sakrab, qarsak chalishadi.
«Kamera»
«Kamera» o`yini yoki guruh bo`lib, yoki bir-ikki nafar ishtirokchi bilan o`ynashingiz mumkin. Ishtirokchilarga 5-6 soniya davomida rasm ko`rsatiladi, so`ngra surat yashiriladi. Ishtirokchilarning vazifasi rasmda ko`rsatilgan narsani aniq tasvirlab, gapirib berishdir.
«Magpiye-oq tomonli»
Bu individual ravishda osonlikcha o`zgarishi mumkin bo`lgan guruh faoliyatidan biridir. Stolga bir nechta turli xil narsalar qo`yiladi. 5-10 soniyadan keyin stol ustidagi 2-3 ta ob'ekt boshqa ob'ektga almashtiriladi. Ishtirokchilar esa stolda nima etishmayotganligini eslab, aytishi kerak.
«Uyushmalar»
Tarbiyachi bir nechta rasmlarni ko`rsatadi. Ishtirokchilar ular o`rtasida umumiy farqlarni topishi kerak. Bu ikkala mantiqiy assotsiatsiyalar (masalan, jirafa, fil, it, mushuk yoki plastinka, vilkalar, ko`zoynaklar, kostryulkalar tasvirlangan rasmlar) va mantiqsiz (yotoq, sovun, tovoq, poyabzal) bo`lishi mumkin. Agar bu mantiqsiz birlashmalar bo`lsa, ishtirokchilar mini-hikoyani o`ylab topishlari va narsalarni bir-biriga bog`lab, hikoya aytib berishlari kerak.
6-7 yoshli bolalar uchun:
Bolalar bog`chasidagi katta guruhlar ochiq havoda tashkil etiladigan intellektual o`yinlardan zavqlanishadi. Ko`pincha ular maktabga tayyorgarlik bilan bog`liq mashg`ulotlar bilan shug`ullansa, maqsadga muvofiq. Masalan, hisoblash, ob'ektlarni eslab qolish va o`qishni o`rganishga doir mashqlar.
6-7 yoshli bolalar endi maktabgacha yoshdagi bolakaylar o`ynaydigan mashg`ulotlarni emas, balki shashka, domino, «monopoliya» va boshqa stol o`yinlariga jalb etiladi.
Bolalar o`rtasida ikki yoki uchta guruh qilib, estafetalar tashkillashtirilsa ham, yaxshi natija beradi. Ular vazifalarni tezlik bilan bajaradilar: yuguradilar, qum tashiydilar, sharlarni puflaydilar va hokazo. Qoidalarni buzmagan holda o`ynagan eng tezkor jamoa g`alaba qozonadi.
«Mirror»
«Mirror» o`yini barchaga mos keladi. Tarbiyachi yoki tengdoshlarning etakchisi markazda turadi. Ma'lum harakat taqiqlanadi. Rahbar xohlaganicha harakatlana boshlaydi va ishtirokchilar taqiqdan tashqari barcha harakatni aniq takrorlashlari lozim. Qoidani buzgan kishi engiladi va etakchiga aylanadi.
O`yinlar qanday tanlanadi?
O`yinlar xilma-xil. Bu borada bolalar bog`chasidagi guruhning xususiyatlarini, yoshini, rivojlanish darajasini, hatto ob-havo ham hisobga olinadi. Issiq mavsumda tashqi makon faoliyati eng maqbul hisoblanadi. Yomon ob-havo sharoitida bolalar bog`chasi binosida jismoniy mashqlar bilan shug`ullaniladi.
O`yin shakli - har qanday faoliyat uchun eng yaxshi variantdir. Bolalar sport, ijodkorlik yoki o`qish bilan shug`ullanishga hamisha tayyor bo`lishadi. Faqat ularga bu mashg`ulotlarni qiziqarli o`yin sifatida taqdim eta olsak kifoya. Shuning uchun ham bog`chalarda o`yin-kulgiga maksimal darajada e'tibor beriladi.