Angliyadagi tarbiya va ta'limning o`ziga xos xususiyatlari, shuningdek, bolalarning keyingi hayotda u ochadigan imkoniyatlar haqida bolalar bog`chasi asoschisi Holli Roberts xonim aytib beradi.
Farzandingizni beshikdan boshlab ijtimoiy hayotga o`rgating
Buyuk Britaniyada bolani hayotining ilk kunlaridanoq jamoat joylariga olib borish odat tusiga kiradi. Va bu yosh bolali oilalar uchun eng qulay Yevropa mamlakatlaridan biri bo`lganligi sababli (kid-friendly country), hamma narsa chaqaloq bilan erkin yashash uchun nihoyatda moslashtirilgan.
Jumladan, savdo markazlarida ovqatlantirish va yo`rgaklash uchun maxsus xonalar, har bir kafe va restoranda baland stullar va maxsus menyu mavjud bo`lib, ko`chalar, piyodalar yo`laklari va zinapoyalardan qulay chiqish uchun pandus yo`llari bilan jihozlangan. Aytgancha, bunday rivojlangan infratuzilma tufayli bolalarning jamiyatda ijtimoiylashuvi ancha tezlashadi.
Farzandingiz uchun mas'uliyatni boshqalarga yuklamang
Tumanli Albionda yosh oilalar ko`pincha ota-onalaridan alohida yashaydilar. Shuning uchun, ayniqsa, yosh avlodni tarbiyalashda bobo va buvilarning yordamiga murojaat qilish odatiy hol emas.
Asosan, enagalar ko`pincha maxsus mahoratga ega bo`lmaganlar bolalarga qarashga yordam beradi. Ammo Buyuk Britaniyada professional enagani yollash juda qimmat, shuning uchun faqatgina o`rtacha daromaddan yuqori bo`lgan oilalar bunga qodir. Bu holda enaga uchun ham yuqori talablar qo`yiladi: u endi nafaqat chaqaloqni parvarish qiladi, balki u bilan rivojlanish darslarini ham o`tkazadi.
Bolaning shaxsiyatini shakllantirish va rivojlantirish
Inglizlar o`z farzandlariga nimanidir tanlashda to`liq erkinlik beradilar, chunki ular bolani juda erta yoshdanoq shaxs sifatida rivojlantirish kerak, deb hisoblashadi. Masalan, ota-onalar, ehtimol, Buyuk Britaniyadagi barcha ta'lim muassasalari quyidagi tamoyilga amal qiladi: bolaga birovning fikrini majburlamang, hatto, u to`g`ri bo`lsa ham — bola o`zi qaror qabul qilishni o`rganishi lozim. Shunga ko`ra ularning oqibatlari uchun javobgar bo`lish zaruratdir.
Zero, asosiy vazifa — bolada kuchli va mustaqil xarakterni tarbiyalash, uni tahlil qilish va xulosa chiqarishga o`rgatishdir. Aytgancha, Buyuk Britaniyada har qanday, hatto, eng ahamiyatsiz muvaffaqiyat ham go`dakni xursandchilik bilan maqtash va shu bilan uni yangi yutuq-g`alabalarga undash odatiy holdir.
Bolani jazolamang
Ingliz onalari juda sabr-toqatli va tabassumli. Ular har doim bolasi bilan do`stona aloqada bo`lish uchun kuch va energiyaga to`la. Ular hech qachon bolaga ovozini ko`tarmaydilar yoki yomon xulq-atvori uchun boshining orqa tomoniga urmaydilar. So`nggi chora sifatida ular bolaning e'tiborini boshqa narsaga chalg`itishga harakat qiladi, chunki jismoniy jazo juda qattiq taqiq ostida. Maksimal ruxsat etilgan jismoniy jazo — engilgina shapaloqdir.
Darvoqe, Buyuk Britaniyada boshqa odamlarning bolalariga dakki berish odatiy hol emas, chunki bu bolaning g`ururiga putur etkazishi va o`ziga ishonmaslikni keltirib chiqarishi, hatto, komplekslarning paydo bo`lishiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun, agar siz shaxsan birovning bolasining xatti-harakatlarini yoqtirmasangiz, unda siz faqat bolaning ota-onasi bilan bog`lanishingiz kerak.
Farzandingizni bolaligidanoq chiniqtiring
Salomatlik asosi immunitetdir, shuning uchun ingliz onalari farzandlarini shunday tabiiy ravishda qotib qolish uchun ataylab o`rab chirmashmaydi. Hatto, qishda ham ko`chada kalta shim kiygan o`g`il va yubka kiygan qizlarni ko`rish mumkin va bu mutlaqo normal holat. Aynan shu qoida Britaniya qirollik oilasi farzandlariga ham tegishli.
Bolalarni bir-biri bilan muloqot qilishga o`rgating
Angliyadagi park bo`ylab sayr qilib, skameykada o`tirgan onalarni ko`rishingiz mumkin, ular aravachadagi bolalarini bir-biriga o`zaro qaratib qo`yishadi. Nima uchun bunday qilishadi? Birinchidan, shu tarzda bola atrofdagi dunyo va boshqa odamlar bilan mustaqil ravishda tanishadi.
Ikkinchidan, ular buni ko`pincha bolaning boshqa odamlar bilan muloqotiga yoki kitob o`qishiga xalaqit bermasligi uchun qilishadi. Bundan tashqari, bolaning orqasidan tepalikka yugurish yoki qumda soatlab u bilan o`tirish odatiy hol emas. Shunday qilib, inglizlar o`z farzandlarini mustaqil ravishda bir-birlari bilan muloqot qilish va munosabatlarni o`rnatishga o`rgatishadi.
Bolaga yaxshi xulq-atvorni o`rgating
Inglizlar bolaga yaxshi xulq-atvorni faqatgina shaxsiy namuna orqali o`rgatish mumkinligiga ishonch hosil qilgan. Shuning uchun, odob va xushmuomalalik arzimas tuyulgan munosabatlar uchun ham qanchalik muhimligini ko`rsating. Masalan, bolaligidanoq uning lug`atiga “rahmat”, “iltimos” kabi so`zlarni kiriting — bunday so`zlar bola tarbiyasining asosiga aylanadi.
Bu qoida Britaniya qirollik oilasida ham amal qiladi. Zero, bolalikdan o`rgatilgan odob-axloq qoidalari bolaning kelajagiga qo`yilgan sarmoyadir.
Farzandingiz bilan birga tafakkur qiling
Misol uchun, agar farzandingiz bilan birga kitob o`qiyotgan yoki multfil'm tomosha qilayotgan bo`lsangiz, u bilan qahramonlarning harakatlari va munosabatlarini yoki syujetni muhokama qilishga vaqt ajrating. Bu go`dakka xarakterning ko`p turlari borligini bilib olishga yordam beradi va ular bu dunyoda o`zlarini turli yo`llar bilan namoyon qilishlari mumkin.
Shuningdek, boladan qahramonlarning yuzlarida qanday his-tuyg`ularni ko`rganligini so`rashingiz va shu bilan bolaga hayotimizda his-tuyg`ularning rang-barangligini aytishingiz mumkin. Bunga nafaqat “baxt”, “qayg`u” yoki “quvonch” kiradi, balki yanada murakkablari — “xijolat”, “zavq”, “g`azab” va boshqa his-tuyg`ular shular jumlasidandir. Shu tariqa bolani ko`rgan yoki eshitgan narsalarni aks ettirishga va tahlil qilishga o`rgatasiz. Kelajakda bu unga muloqotda muvaffaqiyat qozonishiga yordam beradi.
Dasturxon atrofida o`tirish odobi
Dasturxon atrofida bolaning xatti-harakati — ko`plab ota-onalarning jiddiy muammolari. Bola bog`chaga borganida, u o`zini, yon-atrofini ifloslantirmasdan, jihozlardan mustaqil foydalanishni va ehtiyotkorlik bilan ovqatlanishni o`rgangan bo`lsa, juda soz.
Ovqatlanayotganda o`zini tutish odobi ota-ona tarbiyasining muhim belgilaridan biridir. Shuning uchun inglizlar oilaviy ovqatlanish kabi yoqimli daqiqalarni o`tkazib yubormaydilar. Bu mehrli oila davrasida bo`lish uchun qo`shimcha imkoniyat bo`lishi bilan birga odob o`rganish jarayoni hamdir. Bola o`zingizni qanday tutishingiz, jihozlardan qanday foydalanayotganingizni ko`rib chiqadi va shunga mos ravishda sizning xatti-harakatingizdan beixtiyor nusxa ko`chiradi.
Jamg`armalarning asosi — EYFS bolalarni go`dakligidan rivojlanishiga mo`ljallangan Britaniya dasturi
Buyuk Britaniyada bolalar ta'lim olishni juda erta boshlaydilar. Birlashgan Qirollikdagi bolalar bog`chalarida bolalarning erta rivojlanishi va maktabgacha ta'limning “Early Years Foundation Stage” (EYFS) dasturi qo`llaniladi.
Britaniyaning EYFS dasturi o`n yillarki foydalanib kelinayotgan, o`zini isbotlagan muvaffaqiyatli dasturdir. Aytgancha, ushbu dastur bolalar bog`chalarida oddiy bolalardan tortib taxt merosxo`rlariga qadar foydalaniladi.
EYFS dasturining o`ziga xosligi nimada?
O`rganish faqat o`yin shaklida amalga oshiriladi, shuning uchun bola o`qish uchun hech qanday bosim yoki majburlashni boshdan kechirmaydi. Agar siz Britaniyadagi bolalar bog`chasi o`quvchisidan u erda kun davomida nima qilganini so`rasangiz, bola “o`ynadim” deb javob beradi.
Bunday o`quv majmuasi bolalarga o`zini o`zi bilishga, jamiyat, tabiat va asosiy insoniy qadriyatlarga nisbatan o`z ahamiyatini tushunishga yordam beradi.
Dastur bolalarni empatiya va sezishni, his qilishni o`rgatadi.
EYFS yangi tug`ilgan chaqaloqning to`liq huquqli ko`p qirrali ta'limini va rivojlanishini ta'minlaydi, shunday ekan qo`shimcha repetitorlarni izlashning hojati bo`lmaydi.
Hulosa shuki, ta'limga bunday yaxlit yondashuv tufayli britaniyalik bolalar boshqalarning fikri va shaxsiy makonini qadrlashni biladigan vazmin, xushmuomala va muvozanatli insonlar bo`lib ulg`ayishadi. Kuchli xarakter va rivojlangan iroda ularga hayotning barcha qiyinchiliklarini osongina engib o`tishga yordam beradi.